શું તમે ક્યારે પણ ભારતીય સેના પર આધારિત ફિલ્મો જોઈ જ હશે. ફિલ્મોમાં સેનાના જવાનોની દિનચર્યા અને તેમની તાલીમ વિશે પણ જણાવવામાં આવ્યું છે. પરંતુ આર્મી લાઇફ ખૂબજ વધુ કડક હોય છે. આપણે ફિલ્મો અથવા સોશિયલ મીડિયાથી જાણીએ છીએ. અહીં નાની ભૂલની પણ આકરી સજા થાય છે. આ એક એવી સંસ્થા છે જેના માટે તેનું અનુશાસન જ સર્વસ્વ છે કારણ કે સૈનિકની એક નાની ભૂલ દેશની સુરક્ષા માટે મોટો ખતરો બની શકે છે. અમે આપને સૈન્યના જવાનોની તાલીમ અથવા તેમની દિનચર્યા વિશે વાત નહીં કરીએ.
છેલ્લા ઘણા સમયથી કેટલાક એવા કિસ્સાઓ સામે આવ્યા છે જેમાં સેનાના જવાનો દેશ સાથે દગો કરતા પકડાયા છે. ભારતીય સેનાએ આ સૈનિકોને માત્ર કડક સજા જ નથી આપી, પરંતુ દેશની સુરક્ષા સાથે ખેલ કરનારાઓને તેના ઈરાદા પણ જણાવી દીધા છે. સેનામાં આ ઉદ્ધતાઈ માટે આકરી સજાની જોગવાઈ છે. ચાલો જાણીએ કે દગો, જાસૂસી કે અન્ય મામલામાં આર્મી તેના સૈનિકોને કેવી રીતે સજા કરે છે. આના માટેના નિયમો શું છે…
જ્યારે સેનામાં કોઈપણ સૈનિક અથવા લશ્કરી કર્મચારીઓ સામે કોઈપણ પ્રકારનો આરોપ મૂકવામાં આવે છે, ત્યારે તેની તપાસ માટે કોર્ટ ઓફ ઈન્ક્વાયરી (CoI) ની રચના કરવામાં આવે છે. આ પોલીસમાં એફઆઈઆર નોંધવા જેવું જ છે. કોર્ટ ઓફ ઈન્કવાયરીની રચના પછી કેસની સંપૂર્ણ તપાસ થાય છે અને સાક્ષીઓના નિવેદનો નોંધવામાં આવે છે. આ પછી રિપોર્ટ રજૂ કરવામાં આવે છે. અત્રે એ જાણવું જરૂરી છે કે આ સમયગાળા દરમિયાન સેનાના જવાનો કે જવાનો માટે સજાની જાહેરાત કરવામાં આવતી નથી.
કોર્ટ માર્શલ આધારે પ્રક્રિયા શરૂ થયા છે
કોર્ટ ઓફ ઈન્ક્વાયરીના આધારે કોર્ટ માર્શલની પ્રક્રિયા શરૂ થાય છે. સૈન્યના કમાન્ડિંગ ઓફિસર જેમની સામે આક્ષેપો કરવામાં આવ્યા છે તે ચાર્જશીટ તૈયાર કરે છે. આ પછી જનરલ કોર્ટ માર્શલ શરૂ થાય છે. જનરલ કોર્ટ માર્શલમાં પણ સજાની જાહેરાત કરવામાં આવતી નથી, જ્યારે સજા માટેનો પ્રસ્તાવ સંબંધિત કમાન્ડને મોકલવામાં આવે છે. આ પછી સજાની જાહેરાત કરવામાં આવે છે.
સૈનિકો પાસે કયો વિકલ્પો હોય છે?
આર્મી એક્ટ હેઠળ, આરોપી સૈન્ય કર્મચારીઓ પૂર્વ-પુષ્ટિ અરજી અને પોસ્ટ-કન્ફર્મેશન પિટિશન ફાઇલ કરી શકે છે. પ્રી-કન્ફર્મેશન પિટિશન આર્મી કમાન્ડર પાસે જાય છે અને પોસ્ટ પિટિશન સરકારને જાય છે. જો બંને જગ્યાએથી રાહત ન મળે, તો આર્મ્ડ ફોર્સીસ ટ્રિબ્યુનલ (એએફટી)નો સંપર્ક કરવાનો વિકલ્પ છે. AFT પાસે સજા રદ કરવાની સત્તા છે.
કયા કેસમાં શું સજા?
- રાજદ્રોહ જેવા કેસોમાં એટલે કે ભારત સરકાર સામે યુદ્ધ છેડવું, આવા પ્રયાસના પરિણામે આજીવન કેદ અથવા દંડ થઈ શકે છે.
- દુશ્મન દેશનો સંપર્ક કરવો, માહિતી મોકલવી, કોઈની પોસ્ટ છોડવાથી પણ કેદ અથવા મૃત્યુ થઈ શકે છે.
- સૈન્ય અધિકારી અથવા સૈન્યના કર્મચારીઓ દ્વારા બળવો કરવા માટે ઉશ્કેરવા માટે આજીવન કેદ અથવા 10 વર્ષ સુધીની જેલ અને દંડની સજા છે.
- આ સિવાય આરોપીને સેનામાંથી બરતરફ કરી શકાય છે અને ભવિષ્યમાં તેને મળતી સુવિધાઓ પર પ્રતિબંધ લગાવી શકાય છે. આ સિવાય વરિષ્ઠ અથવા તેમના રેન્કનો પગાર પણ ઘટાડી શકાય છે.
